Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2023 r. wydanym w sprawie C – 287/22 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej również jako „TSUE”) orzekł, że prawo unijne „(…) stoi na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może oddalić złożony przez konsumenta wniosek o zastosowanie środków tymczasowych mających na celu zawieszenie, w oczekiwaniu na ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie unieważnienia zawartej przez tego konsumenta umowy kredytu ze względu na to, że owa umowa kredytu zawiera nieuczciwe warunki, spłaty rat miesięcznych należnych na podstawie wspominanej umowy kredytu, w sytuacji gdy zastosowanie takich środków tymczasowych jest konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności tego orzeczenia”.
Powyższy wyrok stanowi odpowiedź na pytanie prejudycjalne, z jakim wystąpił Sąd Okręgowy w Warszawie w związku z rozpoznawaniem jednej z tzw. „spraw frankowych”. Pytanie zadane TSUE przez Sąd Okręgowy odwołuje się do zasady skuteczności i proporcjonalności wyrażonych w dyrektywie 93/13 w kontekście możliwości nie uwzględnienia przez sąd wniosku konsumenta o zabezpieczenie powództwa poprzez zawieszenie wykonywania umowy na czas trwania postępowania przy jednoczesnym założeniu, że umowa prawdopodobnie zostanie uznana za nieważną na skutek usunięcia z niej nieuczciwych warunków. Źródłem postawionego pytania było odmiennie kształtujące się orzecznictwo sądów polskich, które oddalały wnioski kredytobiorców o zabezpieczenie roszczeń z uwagi na brak interesu prawnego danego konsumenta w udzieleniu mu tymczasowej ochrony.
Wydając wyrok o treści, jak na wstępie TSUE zwrócił uwagę na następujące kwestie. Po pierwsze podkreślono, że głównym celem dyrektywy 93/13 jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Niemniej jednak równocześnie TSUE stwierdził, że to do państw członkowskich należy określenie w drodze ich prawa krajowego szczegółowych zasad, w ramach których następuje stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku w umowie i występują konkretne skutki tego stwierdzenia. Po drugie zwrócono uwagę, że „(…) jeżeli sąd ten (sąd rozpoznający sprawę – przyp. własne) stwierdzi co do istoty, że w następstwie usunięcia tego warunku (nieuczciwego – przyp. własne) umowa ta nie może już obiektywnie zostać wykonana, jak ma to miejsce w sprawie w postępowaniu głównym, i że należy zwrócić zainteresowanemu konsumentowi kwoty, które nienależnie zapłacił on na podstawie tej umowy, oddalenie wniosku o zastosowanie środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie spłaty rat miesięcznych należnych z tytułu tej umowy uczyniłoby przynajmniej w części nieskutecznym orzeczenie co do istoty”. TSUE stanął na stanowisku, że udzielenie konsumentowi tymczasowej ochrony w procesie sądowym jest tym bardziej zasadne, gdy konsument ten przekazał już bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania. Finalnie TSUE podkreślił, że brak zawieszenia płatności rat kredytu, z uwagi na trwające długo postępowanie może doprowadzić do sytuacji, w której konsument nie będzie już dysponował wystarczającymi środkami prawnymi, aby podjąć niezbędne działania w celu uzyskania zwrotu kwot, do których ma prawo na podstawie unieważnionej umowy.
Powyższy wyrok dał kredytobiorcom, których zobowiązania kredytowe zaciągnięte zostały w walucie franka szwajcarskiego nadzieję na ujednolicenie orzecznictwa sądów polskich w zakresie udzielania zabezpieczeń. W praktyce wiąże się to z tym, że zawieszenie płatności rat kredytu na czas trwania postępowania sądowego winno być regułą (zwłaszcza w sprawach, w których wysokość dotychczasowych wpłat kredytobiorcy przewyższa kwotę kapitału udzielonego kredytu), co do której stosowania sądy nie powinny mieć już wątpliwości.
Mając świadomość, że po wydaniu przez TSUE wyroku korzystnego dla konsumentów ich szansa na uzyskanie zawieszenia płatności rat kredytu w ramach zabezpieczenia roszczenia wzrosła, kredytobiorcy powinni z większą chęcią decydować się na wszczynanie postępowań sądowych przeciwko bankom. Potencjalne uzyskanie zawieszenia obowiązku płatności rat kredytu na czas trwającego postępowania sądowego powoduje, że po stronie konsumentów maleją wydatki a rosną korzyści. Wydaje się mieć to istotne znaczenie z punktu widzenia kredytobiorcy. Podkreślić należy, że złożenie wniosku o zabezpieczenie od razu w pozwie nie podlega dodatkowym opłatom sądowym, jest to kolejna korzyść, która nie powinna ujść uwadze kredytobiorców.
Autor: adwokat Florentyna Bubak
